Anthropic thắng kiện bản quyền: Tòa án Mỹ công nhận AI dùng sách để huấn luyện là “fair use”

Anthropic thắng kiện bản quyền: Tòa án Mỹ công nhận AI dùng sách để huấn luyện là “fair use”

Ngày 18/9, thẩm phán William Alsup của Mỹ đã ra phán quyết gây chú ý khi công nhận việc Anthropic sử dụng sách có bản quyền để huấn luyện mô hình AI là “fair use” và có tính “chuyển đổi vượt trội”. Đây là lần đầu tiên một tòa án Mỹ đưa ra phán quyết có lợi cho một công ty AI trong tranh chấp liên quan đến quyền tác giả, đồng thời được xem là thắng lợi lớn cho ngành công nghệ AI tạo sinh nhưng cũng là cú sốc đối với giới sáng tác. Chỉ hai ngày sau đó, Meta cũng giành một phần thắng lợi trong vụ kiện tương tự.

Khái niệm “fair use” là một nguyên tắc quan trọng trong luật bản quyền Mỹ. Theo đó, các cá nhân và tổ chức có thể sử dụng tác phẩm được bảo hộ mà không cần xin phép tác giả trong một số trường hợp đặc biệt như nghiên cứu, giáo dục hay báo chí. Ngành công nghệ cho rằng ngoại lệ này là cần thiết để họ có thể tiếp cận khối lượng khổng lồ nội dung do con người tạo ra nhằm phát triển các hệ thống AI tiên tiến nhất.

Trong khi đó, các nhà văn, diễn viên và nhiều tác giả khẳng định việc dùng tác phẩm của họ để huấn luyện AI không thể xem là hợp pháp. Ngay trong tuần qua, một nhóm tác giả nổi tiếng gồm Victoria Aveyard, Emily Henry, R.F. Kuang, Ali Hazelwood, Jasmine Guillory và Colleen Hoover đã ký thư ngỏ gửi đến các nhà xuất bản, kêu gọi cam kết không thay thế nhà văn, biên tập viên hay người đọc sách nói bằng AI, đồng thời phản đối việc đưa AI vào toàn bộ quy trình xuất bản. Họ nhấn mạnh rằng “các câu chuyện của chúng tôi đã bị lấy cắp để huấn luyện máy móc” và cảnh báo nếu lợi ích thương mại ngắn hạn thắng thế, sách trong tương lai có thể tràn ngập tác phẩm do AI tạo ra thay vì do con người sáng tác.

Đây không phải là lần đầu tiên ngành xuất bản đối đầu với các công ty AI. Trong những năm qua, nhiều nhà xuất bản, nghệ sĩ và đơn vị sở hữu nội dung đã liên tục đệ đơn kiện các công ty như OpenAI, Meta hay Midjourney với cáo buộc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ nhằm né tránh các hợp đồng cấp phép tốn kém.

Đáng chú ý, trong vụ kiện lần này, các tác giả cáo buộc Anthropic đã thu thập sách một cách bất hợp pháp. Thẩm phán Alsup cho biết đồng sáng lập Anthropic, Ben Mann, đã cố ý tải về hơn 5 triệu bản sách từ thư viện trực tuyến LibGen cùng khoảng 2 triệu bản khác từ Pirate Library Mirror (PirLiMi). Sau đó, công ty còn mua thêm nhiều bản in chính thức để tạo cơ sở dữ liệu riêng. Quá trình này khiến hàng triệu cuốn sách giấy bị tháo rời, cắt nhỏ và hủy bỏ để phục vụ cho việc quét và số hóa.

Phán quyết của tòa án cho rằng việc Anthropic mua sách in và số hóa chúng để phục vụ huấn luyện AI có thể được coi là “fair use”. Tuy nhiên, hành vi xây dựng một “thư viện kỹ thuật số vĩnh viễn” từ nguồn sách lậu lại không được xem là hợp pháp. Do đó, thẩm phán Alsup đã yêu cầu mở một phiên tòa mới để xét xử phần liên quan đến thư viện vi phạm bản quyền.

Anthropic hiện chỉ là một trong số nhiều công ty AI đang đối mặt với loạt vụ kiện tương tự. Phán quyết lần này chắc chắn sẽ tạo ra hiệu ứng lan rộng, ảnh hưởng đến cách các doanh nghiệp công nghệ vận hành và cách ngành sáng tác phản ứng. Giới quan sát nhận định nếu nhiều công ty AI được công nhận “fair use” trong việc sử dụng tác phẩm có bản quyền, ngành sáng tạo cùng những người làm nghề có thể chịu tổn thất nặng nề cả về kinh tế lẫn giá trị nghề nghiệp.

Kết quả cuối cùng của những vụ kiện này vẫn còn bỏ ngỏ, đặc biệt là phần liên quan đến cáo buộc “sách lậu”. Nhưng phán quyết ban đầu của thẩm phán Alsup đã mở ra một tiền lệ pháp lý quan trọng, định hình cuộc tranh luận gay gắt về mối quan hệ giữa công nghệ AI và quyền tác giả trong kỷ nguyên số.