Meta thắng kiện bản quyền AI, nhưng thẩm phán cảnh báo tác giả vẫn có thể thắng trong tương lai

Meta thắng kiện bản quyền AI, nhưng thẩm phán cảnh báo tác giả vẫn có thể thắng trong tương lai

Meta vừa giành được chiến thắng quan trọng trong vụ kiện liên quan đến bản quyền và trí tuệ nhân tạo (AI). Trong vụ án Kadrey kiện Meta, 13 tác giả cáo buộc công ty đã sử dụng sách của họ để huấn luyện mô hình ngôn ngữ Llama mà không được phép. Tòa án liên bang Mỹ đã đưa ra phán quyết có lợi cho Meta, cho rằng nguyên đơn không chứng minh đủ cơ sở pháp lý để buộc Meta vi phạm.

Tuy nhiên, Thẩm phán Vince Chhabria nhấn mạnh rằng phán quyết này mang tính giới hạn và không có nghĩa là mọi hành vi sử dụng nội dung có bản quyền để huấn luyện AI đều hợp pháp. Ông cho rằng các tác giả có thể thắng trong những vụ kiện khác nếu đưa ra lập luận và bằng chứng thuyết phục hơn.

Tranh cãi quanh khái niệm “fair use”

Vấn đề cốt lõi trong vụ kiện là liệu việc các công ty AI sử dụng tác phẩm có bản quyền để huấn luyện mô hình có được coi là sử dụng hợp lý (fair use) hay không. Trong luật bản quyền Mỹ, fair use cho phép sử dụng tác phẩm mà không cần sự đồng ý của tác giả trong một số trường hợp như giáo dục hay báo chí.

Trong phán quyết này, tòa tập trung phân tích tác động của AI đối với thị trường xuất bản. Thẩm phán Chhabria cảnh báo rằng việc tràn lan sách do AI tạo ra có thể làm giảm giá trị sách do con người sáng tác, đặc biệt là các tiểu thuyết tình cảm hay truyện trinh thám. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra rằng các nguyên đơn chưa chứng minh được rõ ràng việc mô hình Llama của Meta gây thiệt hại cụ thể cho tác phẩm của họ.

Hai chiến thắng liên tiếp cho các công ty AI

Chiến thắng của Meta diễn ra chỉ hai ngày sau khi Anthropic, công ty đứng sau chatbot Claude, cũng thắng trong vụ kiện tương tự. Thẩm phán William Alsup khi đó tập trung vào tính “biến đổi” (transformative) của việc sử dụng tác phẩm có bản quyền để huấn luyện AI.

Điểm khác biệt là trong khi Alsup đặt nặng tính sáng tạo mới mẻ từ dữ liệu huấn luyện, Chhabria lại quan tâm nhiều hơn đến tác động thị trường. Dù vậy, cả hai phán quyết đều mang lại lợi thế lớn cho các công ty AI như OpenAI, Google và Meta, vốn đang cố gắng bảo vệ mô hình kinh doanh dựa trên fair use để tránh phải ký kết các hợp đồng cấp phép tốn kém.

Tác giả phản ứng mạnh mẽ

Các nhà văn và tác giả nổi tiếng đã ký thư ngỏ kêu gọi ngành xuất bản mạnh tay hơn trong việc bảo vệ quyền lợi, cho rằng công ty AI đang “đánh cắp” tác phẩm mà không trả bất kỳ khoản thù lao nào. Họ lo ngại rằng sự phát triển của AI sẽ làm giảm động lực sáng tác và ảnh hưởng nghiêm trọng đến thu nhập của người viết.

Thẩm phán Chhabria cũng thừa nhận nguy cơ này, song khẳng định việc đánh giá fair use phải dựa trên từng trường hợp cụ thể. Điều đó đồng nghĩa với việc các vụ kiện mới vẫn có thể đưa ra kết quả bất lợi cho AI trong tương lai.

Ý nghĩa pháp lý và viễn cảnh sắp tới

Hai phán quyết vừa qua chưa tạo ra “lá chắn” pháp lý tuyệt đối cho các công ty AI, nhưng chúng là những phân tích pháp lý quan trọng đầu tiên làm nền tảng cho các vụ kiện sau này. Tiền lệ này sẽ được viện dẫn trong nhiều tranh chấp bản quyền khác, dù kết quả cuối cùng có thể thay đổi tùy tình huống.

Với sự gia tăng nhanh chóng của AI, cuộc chiến pháp lý giữa tác giả và công ty công nghệ chắc chắn sẽ còn tiếp diễn. Tương lai sẽ cho thấy liệu tòa án sẽ ưu tiên bảo vệ sáng tạo của con người hay mở đường cho sự phát triển không giới hạn của trí tuệ nhân tạo.