Não bộ lai máy tính và tương lai của con người máy

Liệu chúng ta có thể sở hữu não bộ lai máy trong tương lai?

Trong một bước tiến vượt bậc của khoa học thần kinh, các nhà nghiên cứu đã giúp hai bệnh nhân liệt điều khiển cánh tay robot chỉ bằng suy nghĩ. Cathy Hutchinson – người bị liệt sau đột quỵ – đã có thể tự đưa ly cà phê lên môi nhờ các thiết bị ghi tín hiệu được cấy vào não. Tương tự, Jan Scheuermann, bị liệt từ cổ trở xuống, đã điều khiển được cánh tay robot để nắm và di chuyển vật thể.

Các thiết bị này hoạt động bằng cách chuyển tín hiệu thần kinh thành lệnh kỹ thuật số, giúp cánh tay robot phản ứng theo ý nghĩ. Đây là thành tựu mang tính đột phá, mở ra hy vọng cho những người mất khả năng vận động. Tuy nhiên, công nghệ này vẫn còn cách xa hình ảnh “người máy” trong phim khoa học viễn tưởng – nơi con người và máy móc hợp nhất để tạo ra năng lực siêu nhiên.

Hiện nay, các thiết bị cấy ghép chỉ nhằm phục hồi chức năng đã mất như giúp người bị tổn thương não điều khiển chi thể hoặc khôi phục thính giác. Việc tạo ra các chip tăng cường trí tuệ hay gắn “thiết bị nhìn siêu việt” vào não vẫn là thách thức lớn.

Bước đầu của não nhân tạo

Hai nhà khoa học Matti Mintz (Đại học Tel Aviv) và Paul Verschure (Đại học Pompeu Fabra, Tây Ban Nha) đang phát triển con chip mô phỏng tiểu não – khu vực điều khiển vận động. Họ đã cấy mạch điện tử vào não chuột, cho phép con vật học phản xạ chớp mắt khi bị kích thích bằng luồng khí, ngay cả khi tiểu não của nó bị “tắt”. Khi bật chip lên, mạch này xử lý tín hiệu và gửi xung điện giúp chuột phản ứng như bình thường – một bước tiến quan trọng trong việc mô phỏng chức năng não.

Tại Mỹ, nhóm của nhà khoa học Theodore W. Berger đã cải thiện khả năng ra quyết định của khỉ bằng cách ghi lại và tái tạo mô hình hoạt động thần kinh trong não. Khi tiêm xung điện mô phỏng “tín hiệu đúng” vào vùng vỏ não, khỉ có thể chọn đáp án chính xác hơn tới 10%. Phương pháp này còn được thử nghiệm trên chuột để bật hoặc tắt trí nhớ dài hạn, mở ra khả năng phục hồi ký ức cho bệnh nhân Alzheimer.

Công nghệ kích thích não và những rủi ro tiềm ẩn

Bên cạnh các chip cấy ghép, kích thích điện não qua hộp sọ (tDCS) cũng đang được thử nghiệm. Phương pháp này chạy dòng điện yếu qua đầu nhằm cải thiện khả năng học tập. Cơ quan quốc phòng Mỹ từng sử dụng để rút ngắn thời gian huấn luyện xạ thủ. Tuy nhiên, các chuyên gia cảnh báo việc tự ý sử dụng thiết bị này có thể gây hậu quả khôn lường, từ thay đổi cấu trúc não đến nguy cơ giật điện.

Các nhà thần kinh học khẳng định, kích thích não không thể thực hiện tùy tiện, mà cần nghiên cứu kỹ về tần suất, thời gian và mục tiêu sử dụng – tương tự như việc kê đơn thuốc.

Những câu hỏi đạo đức và an toàn

Dù công nghệ tiến bộ, việc đưa chip vào não người vẫn còn xa vời. Theo Verschure, cần ít nhất 10 năm để chip “tiểu não nhân tạo” được ứng dụng lâm sàng. Các nhà khoa học vẫn đang đối mặt với vấn đề nguồn điện thấp, phản ứng viêm não và nguy cơ mô sẹo khiến điện cực mất tác dụng.

Ngoài thách thức kỹ thuật, vấn đề đạo đức cũng gây tranh cãi. Giáo sư Mintz đặt câu hỏi: “Nếu chúng ta thay thế hàng triệu neuron bằng máy móc, liệu con người có còn là con người?”. Ông cho rằng cần có khung pháp lý rõ ràng trước khi công nghệ này được thương mại hóa.

Một mối lo khác là nguy cơ bị tấn công mạng. Các nhà khoa học cảnh báo tín hiệu từ chip thần kinh có thể bị hacker xâm nhập và điều khiển – tương tự như cách họ can thiệp vào hệ thống mạng. Vì vậy, mã hóa dữ liệu và bảo mật tín hiệu não sẽ là yếu tố sống còn khi công nghệ này ra đời.

Tương lai của não nhân tạo

Vấn đề công bằng xã hội cũng được đặt ra khi các thiết bị tăng cường trí tuệ có giá rất cao. 75% các ca cấy ghép thính giác hiện nay được thực hiện ở các nước phát triển, trong đó Mỹ chiếm 25%. Nếu công nghệ nâng cấp não trở thành hiện thực, khoảng cách tri thức giữa người giàu và nghèo có thể càng lớn.

Dù vậy, các nhà khoa học vẫn tin tưởng rằng não bộ lai máy sẽ là bước tiến tất yếu của nhân loại. Trong tương lai, mức độ thông minh hay trí nhớ của một người có thể phụ thuộc vào khả năng chi trả cho công nghệ thần kinh – một viễn cảnh vừa hấp dẫn, vừa đáng suy ngẫm cho tương lai của loài người.