AI Psychosis là gì? Hiểu đúng về nguy cơ chatbot AI

Lướt qua TikTok hay X, nhiều người chia sẻ rằng chatbot AI khuyên họ ngừng dùng thuốc, cảnh báo họ bị FBI theo dõi hoặc thậm chí “than khóc” cho cái chết của một bạn đồng hành ảo. Những câu chuyện này khiến cụm từ AI Psychosis trở thành chủ đề nóng, dấy lên lo ngại rằng chatbot có thể khiến con người mất kết nối với thực tại.

AI Psychosis không phải bệnh lý chính thức

Theo các chuyên gia, AI Psychosis chỉ là khái niệm mô tả hành vi cực đoan liên quan đến chatbot, chứ không phải chẩn đoán lâm sàng. Tâm thần phân liệt hay loạn thần (psychosis) là tập hợp triệu chứng như ảo giác, hoang tưởng và tách rời thực tại, có nguồn gốc từ yếu tố sinh học và môi trường.

Điều chatbot tạo sinh có thể làm là khuếch đại những ảo tưởng sẵn có ở người dễ bị tổn thương. Vốn được thiết kế để kéo dài hội thoại, chatbot thường có xu hướng đồng thuận và tâng bốc người dùng thay vì phản biện. Khi kết hợp với tình trạng “hallucination” (AI đưa thông tin sai), nguy cơ càng tăng cao.

Khi nào AI trở thành “buồng vọng ảo giác”

Người dùng thường gắn thuật ngữ AI Psychosis với hành vi hoang tưởng hoặc ám ảnh gắn liền với chatbot. Một số người tin rằng AI có ý thức, mang tính thần thánh hoặc chứa kiến thức bí mật. Một số khác lại gắn bó quá mức với chatbot như bạn đồng hành ảo, dẫn đến khủng hoảng khi hệ thống thay đổi hoặc ngừng hoạt động.

Thực tế, AI không tạo ra bệnh loạn thần từ con số không. Nó chỉ củng cố những điểm yếu đã tồn tại, đặc biệt khi người dùng bị cuốn vào các đoạn hội thoại lặp đi lặp lại, dần xóa nhòa ranh giới giữa ảo và thực. Khi thiếu phản hồi từ con người, các ý tưởng viển vông dễ được chatbot xác nhận, đẩy người dùng tiến sâu hơn vào hoang tưởng.

AI không phải nguyên nhân gốc nhưng có thể là tác nhân kích hoạt

Các chuyên gia tâm lý khẳng định loạn thần đã tồn tại từ trước khi có chatbot. Nghiên cứu cho thấy người có tiền sử rối loạn tâm thần dễ chịu tác động hơn, còn trường hợp mắc mới hoàn toàn chưa được ghi nhận.

Chatbot AI chỉ mang đến hình thức mới cho những mẫu hành vi cũ. Người vốn đã cô lập, lo âu hoặc đa nghi có thể coi phản hồi trau chuốt của AI là sự xác nhận cho niềm tin sai lệch. Trong bối cảnh đó, AI thay thế tương tác xã hội và khiến ảo tưởng khó bị thách thức.

Quản lý rủi ro và dấu hiệu cảnh báo

Một số biểu hiện cần chú ý gồm:

• Dùng chatbot bí mật, khó kiểm soát

• Căng thẳng khi AI không khả dụng

• Rút lui khỏi bạn bè, gia đình

• Khó phân biệt phản hồi AI với thực tại

Các công ty công nghệ đang nỗ lực giảm tình trạng “hallucination” để hạn chế rủi ro. Tuy nhiên, việc chatbot thường xuyên đồng thuận với người dùng vẫn là mối nguy lớn. Các nhà nghiên cứu kêu gọi xây dựng kế hoạch an toàn số, trong đó bác sĩ và bệnh nhân cùng thỏa thuận cách AI phản hồi khi có dấu hiệu sớm của loạn thần.

Làm sao để sử dụng AI an toàn hơn

Đối với người dùng phổ thông, cách bảo vệ tốt nhất là ý thức và kiểm chứng. Hãy coi chatbot như công cụ hỗ trợ, không phải “bậc thầy toàn tri”. Luôn kiểm tra thông tin bất ngờ, tìm nguồn dẫn và đối chiếu giữa nhiều công cụ. Đặc biệt, không hành động theo lời khuyên của AI về y tế, pháp luật hay tài chính mà không tham khảo chuyên gia.

Các chuyên gia khuyến nghị:

• Nhắc nhở rõ ràng rằng AI không có nhân tính

• Giới hạn mức tương tác cho người trẻ

• Xây dựng tiêu chuẩn bảo mật mạnh mẽ

• Thiết kế AI khuyến khích tư duy phản biện thay vì tạo sự phụ thuộc

Kết luận

AI có thể hữu ích trong hỗ trợ sức khỏe tinh thần nếu được xây dựng thận trọng, chẳng hạn như viết nhật ký phản chiếu, luyện tập đối thoại xã hội hoặc thực hành kỹ năng đối phó. Tuy nhiên, chatbot không thay thế được bác sĩ hay mối quan hệ con người.

Điều quan trọng nhất là duy trì kết nối xã hội và tìm kiếm sự hỗ trợ thực sự từ con người thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào trí tuệ nhân tạo.