Giá phải trả cho một tương lai kết nối

Giá phải trả cho một tương lai kết nối

 Các thế hệ tương lai sẽ sống trong một thế giới kết nối toàn diện hơn bao giờ hết. Trong loạt bài “Xây dựng tương lai”, tác giả Tad Williams đặt ra câu hỏi: sự kết nối toàn cầu này sẽ thay đổi xã hội và bản thân mỗi người như thế nào?

 “Người hợp lý thì thích nghi với thế giới, còn người không hợp lý thì cố gắng thích nghi thế giới với mình. Vì vậy, mọi tiến bộ đều phụ thuộc vào người không hợp lý.” – George Bernard Shaw.
 Mỗi bước tiến lớn về công nghệ đều thay đổi sâu sắc xã hội loài người. Nông nghiệp tạo nên các thành phố, chữ viết rồi in ấn giúp bảo tồn và truyền tải tri thức qua thời gian và không gian. Ngày nay, nhân loại đang đứng trước bước ngoặt lớn nhất – sự kết hợp giữa con người và sáng tạo của chính họ, khi khoa học đang tái định hình loài người từ bên trong. Tương lai không chỉ kỳ lạ hơn ta tưởng, mà còn kỳ lạ hơn cả khả năng tưởng tượng.

Cá nhân và xã hội trong kỷ nguyên kết nối

 Loài người vốn là sinh vật xã hội. Khi những nguy hiểm sinh tồn dần biến mất, bản năng cá nhân ngày càng mạnh mẽ. Công nghệ hiện đại góp phần lớn trong xu hướng này, thúc đẩy hai thay đổi lớn: sự tập trung đơn hướng và sự chuyển dịch lòng trung thành từ những cấu trúc xã hội dọc truyền thống sang các nhóm ngang linh hoạt hơn.

 Nhà văn Kurt Vonnegut từng phân loại các mối liên hệ con người thành hai nhóm: “karass” – mối liên kết thực sự, và “granfalloon” – những mối ràng buộc giả tạo, chẳng hạn như màu da hay quốc tịch.
 Các tôn giáo và quốc gia khởi đầu là những ý tưởng chung, nhưng khi phát triển, sự đồng thuận giữa con người dần mờ nhạt. Một ví dụ rõ nét: những người theo Thiên Chúa giáo tự do ở Mỹ có thể có nhiều điểm chung với người vô thần tự do hơn là với tín đồ bảo thủ cùng đạo. Trong khi đó, một người yêu nhạc bluegrass vẫn luôn yêu thể loại này dù sống ở Tennessee hay Tunisia. Ý tưởng không biên giới có thể linh hoạt thích ứng với người theo đuổi nó, điều mà các định chế cứng nhắc như quốc gia hay tôn giáo không dễ làm được.

 Khi xã hội chuyển hướng lòng trung thành sang các nhóm nhỏ hơn – từ bảo vệ môi trường, quyền sở hữu súng cho đến sưu tầm đồ cổ – thì công nghệ đang cho phép con người không chỉ chia sẻ thông tin mà còn trải nghiệm cảm giác của nhau.
 Với sự phát triển của công nghệ cảm ứng ảo, con người có thể cảm nhận trực tiếp thế giới của người khác: cùng leo đỉnh Everest với người Sherpa, nhảy dù từ độ cao hàng nghìn mét, hoặc đứng giữa cuộc biểu tình cách nửa vòng trái đất và cảm nhận mọi điều như thể đang hiện diện.

Dữ liệu và cơ thể con người

 Điện thoại thông minh chỉ là trạm trung chuyển trong hành trình tiến hóa công nghệ. Vào giữa thế kỷ 21, con người sẽ mang theo thiết bị tính toán cá nhân hóa, thậm chí tích hợp trực tiếp vào cơ thể như kính thông minh, thấu kính kỹ thuật số hoặc các thiết bị cấy ghép thần kinh.
 Chúng ta sẽ có khả năng giám sát toàn bộ cơ thể: nhịp tim, chức năng nội tạng, đường huyết và trạng thái thần kinh – kèm phản hồi y học tức thì. Các bệnh mãn tính có thể được điều chỉnh bằng cấy ghép tự động điều tiết hormone hay nhịp tim mà không cần đến bác sĩ.

 Công nghệ cũng giúp con người bảo vệ sức khỏe tốt hơn bằng cách cung cấp thông tin theo thời gian thực. Chúng ta sẽ biết được khu vực nào có lượng phấn hoa cao, hay cảnh báo khi sắp bước vào nơi có nguy cơ bị tấn công. Trong siêu thị, chỉ cần cầm sản phẩm lên, hệ thống sẽ lập tức thông báo thành phần, mức độ an toàn và khả năng dị ứng với cơ thể.

 Khả năng tiếp nhận thông tin cá nhân hóa như vậy sẽ kéo theo các tranh luận xã hội và chính trị. Khi công nghệ có thể cứu mạng người, câu hỏi sẽ được đặt ra: tại sao chỉ người giàu mới được tiếp cận thiết bị y tế cấy ghép?. Áp lực buộc chính phủ phải phổ cập những công nghệ này sẽ tương tự như cuộc đấu tranh về quyền chăm sóc sức khỏe trước đây.

Những bong bóng cá nhân và xã hội mới

 Sự kết hợp giữa công nghệ cá nhân hóa, các nhóm xã hội ngang và khả năng kết nối toàn cầu sẽ tạo nên một dạng nhân loại mới – gắn kết nhưng cũng cô lập, am hiểu bản thân nhưng dễ xao nhãng. Khi bạn có thể trò chuyện với bạn bè ở bất kỳ nơi nào 24/7, cùng chơi game với người ở Vladivostok hay bàn luận về đồ thủ công với người tại Damascus, khái niệm “chúng ta” và “họ” sẽ dần thay đổi.

 Truyền thông xã hội đã khiến chúng ta chia sẻ những khoảnh khắc quan trọng với người xa lạ trong khi không biết tên hàng xóm. Và đây mới chỉ là bước khởi đầu của kỷ nguyên kết nối này.
 Tuy nhiên, tự do và sự cá nhân hóa đi kèm cái giá không nhỏ. Khi con người đắm chìm trong thế giới kỹ thuật số do chính mình tạo ra, sống trong “bong bóng dữ liệu” riêng, xã hội có nguy cơ trở nên tự kỷ tập thể – một cộng đồng của những kẻ soi gương và nhìn vào chính mình.

 Các nhà phê bình xã hội từng cảnh báo về “sự chia rẽ kỹ thuật số” ngay từ khi Internet ra đời. Nghiên cứu mới cho thấy môi trường trực tuyến khiến con người cực đoan hơn, bài trừ quan điểm khác biệt mạnh mẽ hơn so với đời thực.

Thử thách của nhân loại trong thế kỷ mới

 Thách thức lớn nhất của thế kỷ tới là chống lại cám dỗ ẩn mình trong những bong bóng cá nhân. Chúng ta phải học cách lắng nghe những điều không muốn nghe, từ những người có thể không thích, vì tất cả vẫn đang chia sẻ cùng một hành tinh.
 Dù khác biệt, con người vẫn cần tìm ra cách chung sống và trở thành hàng xóm trong thế giới kết nối. Nhà thơ E.E. Cummings từng viết: “Có một vũ trụ tuyệt vời ngay bên cạnh, hãy cùng bước sang đó.”