AI đang đoàn tụ người sống với người đã khuất để tạm biệt lần cuối

AI tái hợp người sống với người đã mất — Cuộc “lễ tiễn biệt” cuối cùng đầy tranh cãi

1. Bức tranh công nghệ – khi AI “hồi sinh” người đã khuất

Trong bối cảnh công nghệ AI ngày càng tiến bộ, một xu hướng mới nổi lên đang gây xúc động và phân hóa dư luận: sử dụng AI để tạo video tưởng niệm, “tái hiện” những khoảnh khắc cuối giữa người sống và người đã mất. 

Ở Nga, nhiều gia đình trả từ 20 đến 80 USD để sản xuất video tưởng nhớ cho các binh sĩ đã hy sinh. Những video này mô phỏng cảnh “gặp lại” — người mất ôm người thân, quay trở lại dương gian, hoặc đi lên thiên đường. Âm thanh cũng được tạo ra từ AI, dựa trên mẫu giọng của người thân còn sống. 

Một dự án xã hội tên “Final Meeting” trên mạng xã hội VK (VKontakte) đóng vai trò như cầu nối: cho phép các gia đình đăng tải video tưởng niệm, kèm theo lời từ biệt, và chia sẻ khoảnh khắc ảo mà họ mong muốn có thật. 

Ngoài Nga, tại Trung Quốc, các công ty AI cũng đã cung cấp dịch vụ “hồi sinh số hóa” người đã mất: dùng ảnh, giọng nói, dữ liệu cá nhân để dựng ảnh chuyển động, video ngắn, thậm chí chatbot giống người đã mất. 

2. Động lực & lý do gia tăng nhu cầu

🧭 Tìm kiếm sự closure (kết thúc)

Một số người thân chọn cách này để đạt được lời từ biệt muộn màng, đặc biệt khi người mất ra đi đột ngột, không kịp nói lời cuối hoặc không có sản phẩm ghi hình. 

Ví dụ: vợ góa Yelena Kirghizova cho biết video mà cô xem như một cách để “nhìn thấy lần cuối”, nhất là khi thi thể người chồng không được đưa về nhà mà mất tích trong khu chiến. 

💸 Kinh tế & công nghệ thúc đẩy

• Giá thành dịch vụ tương đối thấp — 20–80 USD tùy độ dài, tùy nhu cầu cá nhân hóa. 
• Tiến bộ trong tạo giọng nói nhân bản (voice cloning) và tạo hình ảnh/ video dựa trên AI giúp việc dựng video trở nên dễ tiếp cận hơn. 
• Nhu cầu tinh thần cao: khi mất mát là đau đớn, nhiều người mong muốn có “cầu nối kỹ thuật số” để tiếp xúc — dù biết rằng chỉ là hình ảnh ảo. 

• 

3. Những rủi ro & tranh cãi không thể bỏ qua

⚠ Vấn đề đạo đức & quyền riêng tư

• Sự đồng thuận của người đã mất: làm sao để xác minh người mất “đồng ý” được tái hiện? Hầu hết dịch vụ chỉ dựa vào người thân sống để cung cấp dữ liệu.
• Mất kiểm soát hình ảnh & dữ liệu: hình ảnh, giọng nói cá nhân có thể bị sử dụng sai mục đích, lan truyền ngoài ý muốn, trở thành “deepfake” gây tổn thương.
• Phá hoại quá trình đau buồn (grief): việc “giao tiếp” với phiên bản AI của người mất có thể khiến người còn sống khó từ bỏ nỗi nhớ, kéo dài quá trình buồn bã.

🧠 Tác động tâm lý

• Người sử dụng có thể phát triển ràng buộc cảm xúc với phiên bản AI, khiến mất người thật trở nên “mờ nhạt” hơn.
• Những video / hình ảnh tái hiện có thể chứa chi tiết sai lệch, tạo ra ký ức giả hoặc hiểu sai về người đã mất.
• Khi phiên bản AI không “phản ứng” như người chết, điều đó có thể gây thất vọng, đau lòng hơn là an ủi.

📜 Bất cập pháp lý & trách nhiệm

• Luật về quyền hình ảnh sau khi chết chưa rõ ràng ở nhiều quốc gia — ai được quyết định sử dụng hình ảnh, giọng nói?
• Dịch vụ có thể bị lợi dụng — ví dụ giả mạo người đã mất để lừa đảo, đòi tiền hay lan truyền thông tin sai.
• Cần có khung quản lý để đảm bảo minh bạch, quyền từ chối và “nghỉ hưu” nhân bản AI khi đã hoàn thành mục đích tâm linh.

4. Xu hướng và nghiên cứu học thuật

• Trong học thuật, khái niệm “AI Afterlife” (cõi sau kỹ thuật số) được nghiên cứu sâu: cách thức thiết kế, ranh giới hỗ trợ vs xâm lấn, vấn đề đồng nhất bản sắc cá nhân, sự “gây rối” cảm xúc cho người sống. 
• Khái niệm bất tử số hóa (digital immortality) — lưu trữ cá tính, hồi sinh nhân cách thông qua dữ liệu — cũng là chủ đề tranh luận nóng, liên quan đến quyền riêng tư hậu sinh, bản quyền, di sản số. 
• Các nghiên cứu về “digital doppelgangers” và các bản sao số trước khi chết cũng gợi ý cách con người có thể ứng dụng AI để bảo tồn hình ảnh cá nhân mà không đợi cái chết xảy ra. 

5. Hướng tiếp cận cân bằng — gợi ý với người dùng & nhà cung cấp

Với người dùng:

• Suy nghĩ kỹ trước khi sử dụng: xác định động lực của bạn — từ biệt? An ủi? Kỷ niệm?
• Tránh lạm dụng: không nên phụ thuộc vào phiên bản AI để “giữ người đã mất sống mãi” — điều này có thể ảnh hưởng đến quá trình chấp nhận mất mát.
• Yêu cầu minh bạch & quyền từ chối: dịch vụ phải cho phép bạn rút lại dữ liệu, xóa nhân bản AI bất cứ lúc nào.
• Kiểm tra mức độ chuẩn kỹ thuật: giọng nói, biểu cảm, cách AI “phản ứng” không nên quá xa với thực tế — nếu không, dễ gây cảm giác giả tạo.

Với nhà cung cấp & lập pháp:

• Khuyến nghị xây dựng các tiêu chuẩn đạo đức: ví dụ, xác minh quyền sử dụng hình ảnh/giọng nói, giới hạn độ tương tác, thời hạn tồn tại nhân bản AI.
• Thiết lập chính sách “nghỉ hưu” cho nhân bản AI khi đã hết mục đích tưởng niệm.
• Giám sát & kiểm duyệt nội dung để tránh việc phiên bản AI bị biến thành công cụ giả mạo, xuyên tạc hoặc lợi dụng.
• Ban hành quy định pháp lý mới liên quan đến quyền sau khi chết, quản lý quyền số hóa bản thân, xử lý vi phạm đặc biệt trong lĩnh vực “resurrection AI”.