Liệu con người có thể tạo ra robot thông minh thật sự

Liệu con người có thể tạo ra robot thông minh thật sự

 Trong nhiều thập kỷ, hình ảnh những robot biết đi, biết nói luôn là biểu tượng của khoa học viễn tưởng. Tuy nhiên, việc biến ý tưởng ấy thành hiện thực vẫn là bài toán đầy nan giải, bởi để tạo ra một cỗ máy thực sự “thông minh”, con người không chỉ cần linh kiện tốt mà còn phải hiểu rõ bản chất của trí tuệ.

 Bộ phim Prometheus từng đặt ra câu hỏi thú vị về mối quan hệ giữa người tạo ra và sinh vật được tạo ra. Trong đó, android David – một cỗ máy có trí tuệ nhân tạo – bối rối khi phát hiện ra rằng mình được sinh ra chỉ “vì con người có thể làm được”. Câu hỏi ấy phản ánh khát vọng lâu đời của nhân loại: liệu chúng ta có thể tạo ra trí thông minh giống chính mình?

 Để hiểu được hành trình này, cần nhìn lại khoảng hai mươi năm trước, khi lĩnh vực trí tuệ nhân tạo từng rơi vào khủng hoảng. Giáo sư Rodney Brooks, khi đó giảng dạy tại Viện Công nghệ Massachusetts, đã viết một bài báo quan trọng vào năm 1990. Ông chỉ ra rằng nghiên cứu AI khi ấy đang “chìm trong chủ nghĩa gia tăng”, quá tập trung vào việc phát triển những hệ thống có khả năng giải bài toán logic nhưng lại xa rời trí tuệ đời thực.

 Những nghiên cứu dựa trên bài kiểm tra Turing hướng trí tuệ nhân tạo vào việc bắt chước khả năng tư duy logic của con người. Tuy vậy, các hệ thống này chỉ tỏ ra hiệu quả trong môi trường trừu tượng như chơi cờ, còn với những nhiệm vụ đòi hỏi “trí thông minh thông thường” – chẳng hạn như chọn một quyển sách, nhận biết con mèo, hay cầm một ly nước mà không làm vỡ – thì lại hoàn toàn bất lực.

 Rodney Brooks cho rằng để tạo ra trí tuệ thật sự, AI cần gắn liền với cơ thể vật lý. Ông đề xuất hướng đi mới – “trí tuệ gắn với môi trường”, tập trung vào việc xây dựng các robot có khả năng cảm nhận và phản ứng với thế giới thực thay vì chỉ suy nghĩ logic. Theo ông, robot cần được phát triển từ “phần thân thể” trước, rồi mới đến “phần trí tuệ”.

 Quan điểm này đã mở đường cho những bước tiến lớn trong công nghệ robot. Các mẫu robot của Boston Dynamics như Big Dog thể hiện khả năng di chuyển linh hoạt, giữ thăng bằng trên địa hình gồ ghề hay khi bị đẩy mạnh. Điều đó khiến chúng mang vẻ “thông minh” gần với động vật thật hơn là những hệ thống máy tính thuần túy.

 Marc Raibert, giám đốc điều hành Boston Dynamics, nhận định rằng có hai dạng trí thông minh: một là khả năng hiểu biết và giải quyết vấn đề, hai là khả năng điều khiển cơ thể một cách linh hoạt và chính xác. Ông cho rằng trí thông minh gắn với vận động chính là nền tảng giúp con người và động vật di chuyển, thao tác và phản ứng nhanh nhẹn trong môi trường.

 Từ những ý tưởng ban đầu ấy, Brooks đã tạo ra robot Genghis – một cỗ máy sáu chân có thể tự di chuyển trên địa hình phức tạp mà không cần hệ thống xử lý trung tâm. Mỗi chân đều có cảm biến riêng, hoạt động như mạng lưới thần kinh đơn giản giúp robot thích ứng nhanh mà không cần “suy nghĩ”. Chính thiết kế tưởng như nguyên thủy này lại là chìa khóa cho trí tuệ nhân tạo mang tính sinh học trong tương lai.

 Tuy nhiên, việc tạo ra một robot thông minh ngang tầm động vật vẫn còn xa vời. Nhà khoa học Hans Moravec từng chỉ ra rằng rất dễ để máy tính đạt trình độ con người trong việc giải bài kiểm tra logic, nhưng lại vô cùng khó để chúng có khả năng cảm nhận, di chuyển và phản ứng như một đứa trẻ mới biết đi. Đây chính là “nghịch lý Moravec” – rào cản lớn trong việc tái tạo trí tuệ sinh học bằng máy móc.

 Để vượt qua nghịch lý này, nhiều nhà khoa học chọn hướng xây dựng robot mang hình dáng và cấu trúc giống con người. Dự án ECCERobot của châu Âu là một ví dụ tiêu biểu, với khung xương nhựa dẻo, khớp xương, cơ bắp và gân cao su mô phỏng cơ thể người. Mỗi bộ phận đều chứa cảm biến giúp robot “cảm nhận” chuyển động, trọng lượng và phản hồi từ môi trường.

 Nhà nghiên cứu Rolf Pfeifer, thành viên dự án, cho rằng chính những tín hiệu cảm giác này là nền tảng của nhận thức. Khi một người cầm chiếc cốc, não bộ không chỉ xử lý hình ảnh mà còn ghi nhận cảm giác ở tay, thay đổi trọng lượng, nhiệt độ và cả sự cân bằng cơ bắp. Muốn robot hiểu thế giới như con người, chúng phải có trải nghiệm cảm giác tương tự – điều này chỉ có thể đạt được nếu robot có cấu trúc cơ thể giống con người.

 Dù ECCERobot hiện vẫn còn hạn chế, chỉ có thể thực hiện những thao tác đơn giản, hướng đi “mô phỏng con người” vẫn đang được theo đuổi bởi nhiều tổ chức, trong đó có Boston Dynamics với dự án robot hình người ATLAS. Các nhà nghiên cứu tin rằng tương lai của robot thông minh sẽ phụ thuộc vào sự kết hợp giữa cơ thể vật lý, cảm biến tinh vi và năng lượng hiệu quả hơn.

 Theo Pfeifer, yếu tố quan trọng tiếp theo là “làn da nhân tạo” – lớp cảm biến bao phủ bề mặt giúp robot cảm nhận nhiệt độ, áp lực, đau hay chạm nhẹ. Đây sẽ là bước đột phá giúp robot không chỉ “hoạt động” mà còn “cảm nhận” thế giới, tiến gần hơn đến trí tuệ và ý thức sinh học.

 Câu hỏi “vì sao phải tạo ra robot giống con người” có thể khiến nhiều người hoài nghi, nhưng theo Pfeifer, chính hành trình ấy mang lại vô số giá trị. Việc nghiên cứu cách thức hoạt động của trí tuệ và cơ thể người không chỉ giúp chế tạo robot tốt hơn mà còn mở ra hiểu biết mới về chính con người. Dù còn lâu mới đạt tới mức hoàn hảo, mỗi bước tiến trong lĩnh vực này đều đưa chúng ta gần hơn tới giấc mơ tạo ra trí tuệ nhân tạo thực thụ.