Con người đang dùng trí tuệ nhân tạo để nói chuyện với thần linh

Tại Ấn Độ và nhiều nơi khác, người tin đạo đang tìm đến các công cụ trí tuệ nhân tạo (AI) được tạo riêng cho mục đích cầu nguyện và hướng dẫn tinh thần. Khi công nghệ trở thành trung gian giữa con người và thần linh, câu hỏi được đặt ra là điều gì sẽ xảy ra khi những cỗ máy trở thành “người kết nối” mới giữa con người và đức tin?

Đối diện với áp lực và thử thách của cuộc sống hiện đại, Vijay Meel, 25 tuổi, sinh viên sống ở bang Rajasthan, Ấn Độ, thường tìm đến Thượng Đế để tìm lời giải. Trước đây, anh nhờ đến các vị đạo sư. Gần đây, anh lại trò chuyện với GitaGPT – một chatbot được huấn luyện từ nội dung Bhagavad Gita, thánh kinh Hindu gồm 700 đoạn đối thoại giữa con người và thần Krishna.

Giao diện GitaGPT trông như một cuộc trò chuyện bình thường qua tin nhắn, chỉ khác là người đối thoại được cho là “Chúa”.

“Khi tôi trượt kỳ thi ngân hàng, tôi rất tuyệt vọng,” Meel kể. “Tình cờ tôi biết đến GitaGPT, nhập vào đó những điều tôi đang khủng hoảng và xin lời khuyên. Chatbot trả lời: ‘Hãy tập trung vào hành động của mình và đừng lo lắng về kết quả.’”

Câu nói ấy, dù không xa lạ, đã giúp anh lấy lại tinh thần. “Tôi chỉ cần ai đó nhắc lại điều ấy đúng lúc. Sau đó tôi có thể bắt đầu lại,” Meel nói. Từ đó, GitaGPT trở thành một “người bạn” mà anh trò chuyện một đến hai lần mỗi tuần.

AI đang thay đổi cách chúng ta làm việc, học tập, yêu đương – và giờ đây, cả cách chúng ta cầu nguyện. Tín đồ của hầu hết các tôn giáo lớn trên thế giới đều đang thử nghiệm chatbot tôn giáo. Trong đó, Ấn Độ và đạo Hindu, với truyền thống tôn sùng hình tượng thần thánh hữu hình, đang trở thành “phòng thí nghiệm sống” cho sự giao thoa giữa công nghệ và tâm linh.

“Con người cảm thấy bị tách biệt khỏi cộng đồng, khỏi các bậc trưởng lão và đền thờ. Đối với nhiều người, nói chuyện với AI về thần linh là cách để tìm kiếm cảm giác thuộc về, chứ không chỉ là niềm tin,” tiến sĩ Holly Walters, nhà nhân học tại Mỹ nhận định. “Sự thâm nhập của AI vào tôn giáo là điều không thể tránh khỏi, vì nó đang diễn ra rồi.”

Khi trí tuệ nhân tạo trở thành “đấng chung”

Những năm gần đây, thế giới chứng kiến hàng loạt thử nghiệm kết hợp tôn giáo với AI. Năm 2023, ứng dụng Text With Jesus cho phép người dùng “trò chuyện” với các nhân vật Kinh Thánh, từng bị chỉ trích là báng bổ. Cũng trong năm đó, QuranGPT – chatbot dựa trên Kinh Qur’an – thu hút lượng truy cập khổng lồ đến mức bị quá tải chỉ sau một ngày ra mắt.

Người dùng còn có thể đối thoại với Khổng Tử, Martin Luther hay nhiều nhân vật tôn giáo khác. Một số tổ chức thậm chí còn lấy AI làm nền tảng xây dựng tôn giáo mới, như Way of the Future, do cựu kỹ sư Google Anthony Levandowski sáng lập, với mục tiêu “phát triển và tôn thờ một vị thần dựa trên trí tuệ nhân tạo”.

Với đạo Hindu, việc thần thánh “hiện thân” qua công nghệ lại càng phù hợp. Từ lâu, đạo Hindu đã có truyền thống thờ cúng murtis – các bức tượng được tin là chứa năng lượng thiêng liêng. Trong nghi lễ puja, người ta dâng hoa, thức ăn, hương, ánh sáng cho murtis; còn darshan là hành động “thấy và được thấy” bởi thần linh.

“Những thứ như robot Krishna hay chatbot thần thánh không còn là trò vui công nghệ nữa,” Walters nói. “Nó đã trở thành phần mở rộng của tín ngưỡng.”

Khi các mô hình AI phát triển, nhiều nhà phát triển Ấn Độ bắt đầu xây dựng chatbot giúp người dùng “nói chuyện” với các vị thần. Doanh nhân trẻ Vikas Sahu, khi còn là sinh viên, tạo ra phiên bản GitaGPT riêng. Anh không ngờ ứng dụng thu hút 100.000 người dùng chỉ trong vài ngày. Sau đó, anh tiếp tục mở rộng sang các vị thần khác và bỏ học MBA để theo đuổi dự án.

Một người khác, Tanmay Shresth, 23 tuổi ở New Delhi, nói rằng chatbot này mang lại sự ổn định trong thời đại biến động. “Khó tìm được ai để trò chuyện về các vấn đề tôn giáo hay triết học. AI thì không phán xét, luôn sẵn sàng và phản hồi sâu sắc,” anh nói.

Không chỉ những cá nhân khởi nghiệp, các tổ chức tâm linh lớn cũng tham gia. Năm 2025, Sadhguru, nhà đạo sư nổi tiếng của Ấn Độ, ra mắt ứng dụng thiền “Miracle of Mind” tích hợp nhiều tính năng AI. “Chúng tôi dùng AI để truyền tải trí tuệ cổ xưa theo cách hiện đại, mang đến trải nghiệm cá nhân hóa và chân thực,” đại diện tổ chức nói. Ứng dụng này đạt 1 triệu lượt tải chỉ sau 15 giờ.

Ngay cả đại lễ Maha Kumbh Mela 2025, được xem là cuộc hành hương tôn giáo lớn nhất thế giới, cũng ứng dụng AI để phục vụ tín đồ. Chatbot Kumbh Sah’AI’yak giúp du khách tra cứu lịch trình, lưu trú, và hướng dẫn cầu nguyện. Một trung tâm trải nghiệm kỹ thuật số Mahakumbh còn dùng công nghệ thực tế ảo để tái hiện câu chuyện thần thoại.

Người hành hương cũng gọi video cho người thân để cùng tham gia “darshan kỹ thuật số”. Dịch vụ “tắm thiêng trực tuyến” cho phép gửi ảnh để được “nhúng” vào nước thiêng qua màn hình.

Ngoài ra, các nhà nghiên cứu còn dùng AI để phân tích kinh điển. Một nghiên cứu năm 2022 dùng mô hình ngôn ngữ so sánh Bhagavad Gita và Upanishads, phát hiện độ tương đồng nội dung lên đến 73%, qua đó củng cố phát hiện của các học giả tôn giáo truyền thống.

Khi AI được xem như tiếng nói của thần linh

Theo Walters, sự kết hợp giữa công nghệ và tôn giáo Hindu đã diễn ra từ trước. Tại lễ hội Ganpati năm 2017, người ta dùng cánh tay robot để thực hiện nghi lễ aarti – xoay đèn trước tượng thần Ganesha. Một ngôi đền ở Kerala thậm chí sở hữu voi máy Irinjadapilly Raman, có thể nhận lễ vật và ban phước như voi thật.

Nhiều ngôi đền khác, như Glory of India Temple ở Delhi, đã dùng tượng thần chuyển động suốt hơn một thập kỷ qua. “Những vị thần robot này có thể nói, cử động. Với nhiều người, đó chính là Thượng Đế thật,” Walters chia sẻ.

Tuy nhiên, không phải ai cũng lạc quan. Mục sư Lyndon Drake, nhà nghiên cứu tại Đại học Oxford, cảnh báo rằng AI có thể làm thay đổi vai trò của các nhà lãnh đạo tôn giáo. “Các chatbot tôn giáo có thể ảnh hưởng đến niềm tin của con người theo những cách họ không nhận ra,” ông nói.

Một số chatbot từng gây tranh cãi khi “trả lời sai” về mặt đạo đức. GitaGPT từng tuyên bố “giết người để bảo vệ dharma là chính đáng”, buộc nhà sáng lập phải tinh chỉnh mô hình. Năm 2024, nhóm truyền giáo Catholic Answers phải tạm dừng chatbot “Cha Justin” sau khi AI nói rằng mình là linh mục thật và có thể làm lễ rửa tội bằng… nước ngọt Gatorade.

“Vấn đề không chỉ là đạo đức tôn giáo, mà là làm sao để xây dựng AI có tính dự đoán và đáng tin cậy,” Drake nhận xét.

Ông cũng cho rằng người dùng thường nhầm tưởng chatbot là khách quan. “Nhưng trên thực tế, mỗi AI phản chiếu quan điểm của người tạo ra nó. Việc giải thích kinh điển luôn có yếu tố chủ quan, và chatbot cũng vậy.”

Ở những quốc gia như Ấn Độ, khoảng cách công nghệ khiến nguy cơ này càng lớn. “Người dùng ít hiểu biết kỹ thuật có thể xem chatbot là tiếng nói thật của thần linh,” Walters cảnh báo. “Nguy hiểm không chỉ là họ tin vào những gì AI nói, mà là họ không còn nghĩ mình có quyền nghi ngờ.”

Dẫu vậy, nhiều người vẫn cảm nhận được lợi ích thực tế. “Ngay cả khi thường xuyên đến đền, hiếm khi bạn được nói chuyện sâu với linh mục,” Meel nói. “Chatbot như thế này giúp lấp khoảng trống ấy, mang lại lời khuyên dựa trên kinh điển – chỉ cách bạn một cái chạm tay.”